درباره تفکر خلاق؛ مهمترین مهارت مورد نیاز اقتصاد امروز و فردا

این متن برای بروشورهایی که قرار بود سازمان فرهنگی هنری شهرداری منتشر کند، آماده شده بود. نمی دانم این بروشورها منتشر شده است یا نه، ولی جا دارد که خوانندگان محترم، از این متن هایی که نوشته شده، استفاده کنند.

*** 

برگ برنده تفکر خلاق

امروزه ما در جهانی زندگی می کنیم که سرمایه اصلی آن، سرمایه های انسانی و ایده ها و برنامه های ارائه شده از طریق آنهاست. دیگر پول، زمین و قدرت سیاسی، تعیین کننده موفقیت یک سازمان و موسسه نمی توانند باشند. امروزه ما در روزگار گوگل، یاهو، فیسبوک، اپل، مایکروسافت و ebay زندگی می کنیم؛ ایده ها و موسسات و شرکت های معظمی که تنها با یک ایده بکر و ساده شکل گرفته اند و به چنین موفقیتی دست یافته اند. در حقیقت امروزه، پول و امکانات فراوانی در نقاط مختلف جهان وجود دارد، اما به همان نسبت، ایده و ذهن خلاق، وجود ندارد.

 

تفکر خلاق، مهارتی است که می تواند در اختیار هر جوان و فردی قرار گیرد و او را از پایین ترین رتبه ها، به بالاترین سمت ها و موفقیت ها برساند. امروزه، دیگر برای یک مشکل، تنها یک یا چند راه حل سنتی وجود ندارد؛ بلکه به نسبت مغزهای متفکر و خلاق، می توان راه حل های خلاقه برای آن ایجاد و اجرا کرد. و نکته آخر اینکه گاه یک ایده خلاقه، حتی می تواند میلیاردها دلار سود به یک شرکت و موسسه سرازیر کند و کوتاهی از اجرایش، می تواند میلیاردها دلار زیان به آن برساند. 

 

مرموز، اما کاربردی

ما بعضی چیزها را می دانیم و اسمشان را می گذاریم معلوم؛ چون معلوم است که چه چیزهایی هستند. بعضی چیزها را هم نمی دانیم، و اسمشان را می گذاریم مجهول، چون نسبت به آنها مجهول هستیم. ذهن ما انسان ها، پر است از این معلوم ها و مجهول ها. وقتی که ما چند معلوم را کنار هم چیده و به وسیله آنها، موفق به شناختن یک مجهول می شویم، اصطلاحا عمل تفکر اتفاق می افتد. در واقع تفکر، یعنی معلوم کردن یک مجهول، از طریق معلوم های دیگر است. یک جورهایی شبیه معماری و مهندسی است که آجرها و مصالحش، معلوم ها هستند.

 

در ذهن ما انسانها، اتفاقات زیادی می افتد. گاهی وقت ها، چیزی را به یادمان می آوریم؛ که در این صورت، از حافظه مان استفاده می کنیم و تنها، به معلومات پیش از این، دسترسی پیدا می کنیم. گاهی وقتها، خیالبافی و رویابافی می کنیم؛ در این صورت همین طور تصویرهای مختلف از ذهن مان عبور می کنند بدون اینکه روی آنها، عملیات خاصی انجام داده باشیم. گاهی وقت ها هم، دقیقا می نشینیم و چند معلوم را کنار هم می چینیم تا به مجهولی برسیم و معلومش کنیم که در این صورت، فکر کردن اتفاق می افتد. گاهی وقتها هم، ذهن فراتر از همه اینها عمل می کند و به صورت خلاقه، تصاویر و ایده هایی را کشف و ارائه می کند. در این صورت، عمل تفکر اتفاق می افتد، اما در بیشتر موارد، ما قصد فکر کردن به صورت منطق و ریاضی و فلسفه را نداریم، بلکه غالبا ناگهانی، تصویرها و ایده ها و راه حل هایی، به ذهن مان خطور می کنند. شاعری که یک بیت شعر را می سراید، در واقع از همان کلمات آشنای پیش از این استفاده می کند؛ اما تنها کنار هم چیدن این کلمات، نمی تواند منجر به تولید تفکر خلاق و یک محصول خلاقه شود. واقعا چرا این اتفاق می افتد؟ هنوز علتش مشخص نیست. خیلی ها درباره اش فکر کرده اند و فرضیه هایی را مطرح ساخته اند، اما واقعا دلیلش مشخص نیست. تفکر خلاق، اتفاق می افتد، بدون اینکه خود، در اختیار شناخت انسان قرار بگیرد. شاید به همین دلیل است که عده ای، فکر می کنند نمی شود به آن دست یازید؛ چرا که نمی شود آن را شناخت.

 

راز تفکر خلاق

آنتونی رابینز، تعبیر جالبی درباره موفقیت دارد؛ تعبیری که البته از آن خود او نیست و از آن متفکران دیگر است. او می گوید که تفکر، یعنی سئوال و جوابی که در مغز و ذهن انسان اتفاق می افتد. و به همین نسبت، می گوید که تفکر مثبت، یعنی سئوالهای مثبتی که در ذهن انسان اتفاق می افتد.

 

او می گوید که ذهن انسان، به چیزهای مختلفی توجه می کند؛ گاهی به امور مثبت، گاهی به امور منفی و گاهی به امور بی خاصیت و گاهی به امور باخاصیت. سپس می افزاید برای اینکه ذهن مثبتی داشته باشیم، باید توجه ذهن را به سمت چیزهای مثبت منحرف کنیم و یکی از بهترین راههای این عوض کردن توجه، سئوال های متفاوت است.

 

هر سئوالی، کانون توجه ذهن را به مجموعه ای از اطلاعات خاص رهنمون می سازد. وقتی شما سئوالی منفی می پرسید، بدیهی است که به اطلاعات منفی هم معطوف شوید. اما وقتی سئوالی مثبت می پرسید، باز هم بدیهی است که به اطلاعاتی مثبت معطوف شوید.

تفکر خلاق نیز به همین نسبت، با سئوالهای خاص و خلاقه سر و کار دارد. وقتی شما در حل یک مساله، سئوالهایی عادی از خودتان می پرسید، به جوابهایی عادی و معمولی هم می رسید. اما وقتی که سئوالهایی خاص و غیرعادی می پرسید، ذهن شما معطوف به جوابهایی از جنس دیگر خواهد شد.

 

معروف است که می گویند سئوال، در منطق و تفکر منطقی، جنس ماهوی دارد؛ یعنی شما مدام می پرسید این چیست و آن چه می باشد؟. اما در تفکر خلاق، سئوال، جنسی آرمانی پیدا می کند؛ بدین طریق که این، چگونه می تواند بهتر از اینی که هست، باشد؟

تفکر خلاق، نسبت مهمی با قدرت تصور و تجسم انسان پیدا می کند. شما، وضعی دارید که نام آن را وضع حاضر می گذاریم. وضع دیگری هم وجود دارد که نامش را وضع آرمانی می گذاریم که در آن، همه چیز یا اکثریت چیزها، طوری است که باید باشد. اگر شما در وضع حاضری قرار بگیرید و بخواهید به ایده های خلاقه ای درباره آن برسید، باید قادر باشید که وضع آرمانی آن را تصور و تجسم کنید. سخت است؟ از سئوال استفاده کنید: چگونه می توانم وضع حاضر را، به وضع آرمانی، تغییر دهم؟ چنین سئوالی، منجر به توجه ذهن شما به پاسخ های خلاقه خواهد شد.

تفکر خلاق، اساسی اینچنینی دارد.  

 

سوپراستار خلاقیت

ادوارد دوبونو، شناخته شده ترین چهره تفکر خلاق در جهان است. در واقع او، درباره تفکر خلاق یا همان خلاقیت، مطالعه و پژوهش می کند. حتی بر اثر پژوهش های او، کلمات و واژه های نوینی نیز وارد لغتنامه های جهان شده است که به خلاقیت مربوط می شود.

شما مدیر یک مجموعه هستید. قرار است که هفته بعد، مراسمی در مجموعه  شما برگزار شود. مدیران ارشد به شما گفته اند که باید این مراسم، به صورت خاص و نو برگزار شود و از ایده های تکراری سایر مراسم ها، در آن پرهیز شود. چه می کنید؟ راه حل های موجود چنین اند:

-  بنشینید و به امید اینکه در این  روزهای باقیمانده، یک ایده خلاقه به ذهن تان برسد، زمان را بگذرانید.

- از ایده های کهنه استفاده کنید و این، یعنی توبیخ شما.

- بگویید که قادر به انجام این کار نیستید.

- از یک روش باروری ایده های خلاقه استفاده کنید و در کمتر از یک ساعت، به ایده مورد نظرتان برسید.

این مثال را، دوبونو، در کتابهایش مطرح می سازد و می گوید که این موقعیت، متاسفانه در بسیاری از شغل ها و سازمان ها به وجود می آید و مثل همیشه، جوابی تکراری دارد. در حالی که می توان این مشکل را، با چند فرمول ساده حل کرد.

 

دوبونو، پیشگام طراحی برنامه های آموزشی تفکر خلاق و خلاقیت در جهان است. او به شدت، معتقد است که خلاقیت و تفکر درست را، می توان آموزش داد و باید هم این کار را انجام داد. بر اثر تلاشهای این چهره شناخته شده جهانی، در حال حاضر برنامه های او، در استرالیا، نیوزیلند، کشورهای اروپا و ... در سطح مدارس تدریس شده و نتایج خوبی به بار آورده است.

 

شش کلاه  تفکر، گریزاندیشی، روش های تفکر سریع و ... جزو ابداعات او محسوب می شوند که در حال حاضر، در بیشتر نشستهای تجاری و شغلی و تحصیلی، مورد استفاده فراوان قرار می گیرند. تجربه این چهره در کشورهای پیشرفته، نشان داده است که خلاقیت، آموختنی است و باید روشهایی برای آموزش آن، متناسب با هر موقعیت و کشوری، طراحی کرد. مهمترین کتابهای او، به زبان فارسی نیز ترجمه شده اند خلاقیت جدی، قابل توجه ترین آنهاست.

*

هنر و تفکر خلاق

شعر، موسیقی، نقاشی، نویسندگی، مجسمه سازی و ... نظرتان درباره چنین رشته هایی چیست؟ خیلی ها معتقدند که این رشته های هنری، انجامشان از دست هر کسی بر نمی آید و به صورت ذاتی به هر کسی اعطا می شود؛ یک جورهایی وقتی که فرد هنرمند متولد می شود، این خصیصه ها همراه او متولد می شوند. اما تفکر خلاق، چیزی خلاف این خیلی ها می گوید. تفکر خلاق، می گوید که شما نیز می توانید در حد و اندازه خودتان، شاعر، نویسنده، نقاش و موزیسین شوید؛ تنها کافی است که با اصول و روش های تحریک تفکر خلاق در خودتان آشنایی پیدا کنید تا این اتفاق، عملی شود.

*

شمارش ممکن ها

کیم وو چونگ، موسس شرکت دوو و از کارآفرینان برتر قرن بیستم، عادت داشت که شرکت های نیمه تعطیل و نسبتا ورشکسته را خریداری می کرد و سپس، آنها را با مدیریت خاص خود، به سوددهی و انتفاع مالی می رساند. حتی به این صفت معروف شده بود و بابت این اتفاق، مصاحبه های زیادی با او می کردند. وقتی که علت چنین موفقیتی را از او پرسیدند، جواب داد که "وقتی دیگران شمارش غیرممکن ها را شروع می کنند، من شمارش معکوس ممکن ها را شروع می کنم." این ایده، از فرمول های طلایی تفکر خلاق می تواند باشد؛ که حالت اجرایی و کاربردی به خودش می گیرد. ذهن دیگران، درگیر نشدنی هاست و ذهن خلاق، درگیر شدنی ها. فکر می کنید کدام ذهن، به کدام نتیجه خواهد رسید؟