نگاهی منتقدانه به روانشناسی عامه پسند و تحلیل آموزه های تک بعدی آن

دنیایی که در آن زندگی می کنیم تشکیل شده از بودن ها و نبودن ها، شدن ها و نشدن ها، شکست ها و پیروزی ها و در نهایت شادی ها و رنج ها. هر روز که از خواب بیدار می شویم، با انواع متفاوتی از این احوالات روبه رو می شویم، تا زمانی که دوباره فارغ از همه چیز به خواب برویم. و فردایمان دوباره همین آش است و کاسه!

 

عصر مدرن با پیچیدگی هایش زندگی ما را دشوارتر و پردغدغه تر کرده است. دشواری هایی که شاید بارها ما را تا مرز نابودی برده اند و ما دوباره خودمان را به هر شکلی سرپا نگه داشته ایم. برای کمک به این انسان عصر مدرن، علوم مختلف با پیشنهادهای متفاوت آمده اند و برای خودشان تعلیماتی را ارائه کرده اند. این اواخر شاهد یکی از این آموزه ها بودیم که اتفاقا طرفداران زیادی هم پیدا کرده است. دارم از "روانشناسی عامه پسند" صحبت می کنم.

 

این روزها همایش های زیادی برپا می شود، سی دی ها و کتاب هایی در بازار عرضه می شود که سعی دارند به این انسان سردرگم کمک کنند و تحمل او را در برابر مشکلات ریز و درشت زندگی بالا ببرند و در نهایت او را به موفقیت برسانند. فریاد "تو می توانی" سر می دهند و می خواهند با جذب همه چیزهای خوب و مثبت شما را بلند کنند و با احترام به نوک قله برسانند. از افکار مثبت می گویند و از اینکه هر کس بخواهد، می تواند! می گویند یک فرد با به کارگیری مهارت هایی خاص می تواند بر همه مشکلات اطرافش غلبه کند و همیشه و در برابر همه چیز، پیروز میدان باشد. آن ها در واقع تنها با تکیه بر شخصیت فرد و بالا بردن مهارت های فردی، مثل اراده، قدرت تصمیم گیری، قدرت فکر و... می خواهند شما را صاحب کیمیا کنند. برخی از آن ها معتقدند: " اگر یک فلج مادرزاد، نتواند در مسابقه دو ماراتن برنده شود تقصیر خود اوست."

 

در نهایت، گسترش و رشد این آموزه ها، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم طرز تفکری را در جامعه ترویج می دهد که انگار مسئولیت تام و تمام زندگی فرد، فقط و فقط بر گردن خود اوست. و او با اصلاح خویشتن خویش می تواند به موفقیت واقعی دست پیدا کند. آن ها از فرد می خواهند که به تنهایی همه چیز باشد! این روانشناسی، آموزش ها و تحلیل هایی تک بعدی را ارائه می کند و توجه ندارد که در سرنوشت و موفقیت نهایی ما جامعه و محیط زندگی مان نقشی بسیار مهم و غیر قابل اجتناب دارد. حتی در بسیاری از موارد جامعه ما سهمی بسیار بیشتر از خود ما دارد.

 

آیا واقعا یک فرد به تنهایی می تواند همه چیز باشد؟ آیا حقیقتا مسئولیت تام و تمام سرنوشت ما برگردن خود ماست؟ لطفا کمی منصف باشیم. بارها و بارها پیش آمده که زورمان به جامعه نرسیده و در برابر آن زانو زده ایم. ما هر روز تقریبا چند بار تسلیم همین جامعه می شویم و مجبوریم که میل خود را طبق خواسته اش تنظیم کنیم. حتی در تصمیم گیری های کوچک، چون او با میل ما سر ناسازگاری گذاشته، به ناچار بی خیال آن خواسته خود شده ایم و عطایش را به لقایش بخشیده ایم. چطور می توانیم در کسب موفقیت این قدرت عظیم را نادیده بگیریم؟

 

وقتی این جامعه کمبودهایی دارد که مانع سهمگینی در مقابل فرد است، کاملا اشتباه کرده ایم اگر آن را نادیده بگیریم. این کار تبعات روانی بسیاری ایجاد می کند. شخص بعد از مدتی این آموزه را باور می کند که فقط و فقط در تمام شکست ها، مقصر واقعی خودش است. بنابراین بعد از چندین مرتبه شکست خود را می بازد و اعتماد به نفس کاذبی را که قبلا به خوردش داده بودند، بالا می آورد!

 

بله، متاسفانه روانشناسی عامه پسند با رویکرد تک بعدی خودش اعتماد به نفس دروغینی را به افراد تزریق می کند که بعد از مدتی می شکند و فرد که خود را مقصر تمام می داند، به خود کم بینی و سرزنش خود دچار می شود. یکی از اساتید بزرگ جامعه شناسی در این باره معتقد است:" روانشناسی عامه پسند نفسی بادبادکی به افراد تقدیم می کند اما غافل از اینکه، نفس بادکنکی بالاخره خواهد ترکید."

 

توجه واقع بینانه به مسئولیت فرد و همچنین نقش جامعه در موفقیت اعضای خودش، روانشناسی عامه پسند را به سمت تکامل پیش خواهد برد. باید مراقب بود که مشکلات عمومی و جامعوی به گردن جزء نیافتد. و از آن طرف هم نباید نقش اراده فردی را در تغییر سرنوشت کمرنگ جلوه داد.

 

بشر، همیشه در تعامل دوسویه بین خود و اجتماعش به سر می برد. باید جامعه را با تمام کمبودها و ناکامی هایش به خوبی شناخت. باید دانست که داریم در چه محیطی زندگی می کنیم و این محیط چه مشکلاتی را بر سر راه ما قرار خواهد داد و از آن طرف چه فرصت هایی را به ما هدیه خواهد کرد. پس از شناخت و پذیرش این جامعه با تمام کاستی ها و فرصت هایش حالا نوبت فرد است که با بهره گیری از تکنیک ها و مهارت های علوم مختلف، در صحنه این اجتماع هنرنمایی کند.